مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 416

آب در هاون کوفتن-کار بی‌هوده کردن

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

چرند-حرف پوچ و بی معنی
چپو کردن-چاپیدن-غارت کردن

رودرواسی-رودربایستی

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)
خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن
زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

پر افاده-متکبر-مغرور

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

 

البرز(بلندقامت، دلیر)

چرکوندی-لکه دار کثیف

 

دک و دهن-دک و پوز

بی سکه-بی اعتبار

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

پا روی هم انداختن-بی خیال بودن-بی توجه بودن

خورده برده-ملاخظه و پروا

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

رم دادن-رماندن-فراری دادن

چشمه چشمه-سوراخ سوراخ-مشبک

آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)

احدالناس(کسی، فردی)

 

داش-لوطی-مشدی

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

چوب بندی-داربست

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور
این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

توالت کردن-آرایش کردن

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

دهنه سرخود-بی بند و بار

جامهر گذاشتن-مهری که به نشانه ی مشغول بودن در جایی بگذارند

 
افتاده(فروتن، متواضع)

بد آمدن-برخوردن به کسی-ناراحت شدن

پا پس کشیدن-عقب کشیدن

 

دلمه شدن-بسته شدن

ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)
پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

 

پشت بام-سقف بیرونی بام

زهره کردن-بسیار ترساندن

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب
دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن
بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

آویزان کسی شدن(طفیلی کسی شدن)

تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن
تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

پشت کسی را داشتن-هوای کسی را داشتن-از کسی حمایت کردن
چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

ارباب حجت(اهل منطق)

پاپوش درست کردن-پرونده درست کردن- توطئه کردن

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

چاپ خوردن-به چاپ رسیدن
روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

 

اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

 

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

 
داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

حرف کسی را با شکر بریدن-انتقاد مودبانه از کسی که سخن آدم را قطع می کند

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

دور دست-جایی دور

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن
پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

 

 

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

دست مزد-اجرت-مزد کار

زبیل-آشغال-زباله

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

حرز جواد کسی بودن-پیوسته با کسی بودن

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

راپرت-گزارش-خبر

به خط کردن-به صف کشیدن

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

 

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن
تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

خلق الله-مردم

خاطرخواه شدن-عاشق شدن-دل باختن

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام
تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

جوراجور-دارای انواع گوناگون

خوره-جذام-آکله

دو لبه-دارای لب کلفت

خاطرخواه شدن-عاشق شدن-دل باختن

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

چمباتمه زدن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

بپا-مواظب باش-متوجه باش

خرس-چاق و درشت-تنومند

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن
دسته هاون-استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون
دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

دسته-جمعیت سینه زن

 

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

آزگار(زمان دراز)

در زدن-کوبیدن در خانه

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

دارا-ثروتمند

 
خِفت-نوعی گره

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

چاچول زدن-گشت و گذار بی هوده-ول گردی

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

حاملگی-آبستنی
برای دیدن چیزی ازدحام کردن (اشتیاق زیاد نشان دادن)
چُر-ادرار
 

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

دست بده داشتن-بخشنده بودن

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن
روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن
پیشی-گربه در زبان کودکان

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی
دود-دخانیات-مواد مخدر

آلا گارسون(اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران)

تُف به دهن-حیرت زده

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی

جد و آباد درآوردن و گفتن-دشنام دادن-ناسزا گفتن

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل
جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

 
تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن
بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

 
زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

اَتَر زدن(فال بد زدن)
ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

 

 
بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

 

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت-ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست

حظ کردن-لذت بردن

 

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

جز زدن-ناله و زاری کردن
زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

 

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

خنگ خدا-نادان و کودن

دست اول-نو و تازه

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

رشوه گرفتن-رشوه خواری

پت و پاره-ژنده-فرسوده

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

چِخ کردن-راندن سگ

 

 

اوضاع احوال-وضع و حال

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

 

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

زیر تشکی-رشوه

تو دار-راز نگهدار

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)
دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن

پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن
دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

باز و بسته ی امام هشتم بودن-نیروی و قدرت خود را مدیون نظر مساعد امام هشتم بودن
ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

 

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

چند مرده حلاج بودن-چه اندازه جسارت و توانایی داشتن

جشنواره-جشن فزهنگی-فستیوال

زنجیر زن-کسی که در ماه محرم به پشت خود زنجیر می زند

 

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب
پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

حیوانکی-کلمه ای در مقام تاسف خوردن به حال کسی

دله-ظرف حلبی
خوش انصاف-با انصاف-منصف
پاکاری-شغل پاکار

چرکمرده-نگا. چرکمُرد
زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید
دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

روی دوش کسی سوار شدن-بر کسی مسلط شدن

 
 

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

 

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن
با دم خود گردو شکستن-سخت شادمان و خوشحال بودن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی
حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

تخت و تبار-خوب و رو به راه

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

چس گره زدن-نهایت خست به خرج دادن

چله نشینی-خانه نشینی
بامبول زدن-حقه سوار کردن

بالا آوردن-استفراغ کردن

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن
آتشِ بسته(طلا)

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

 

 

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

زیر لبی-زیر زبانی

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

خاطر جمع-مطمئن

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

پاک-به کلی-یکسره

 

 

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

رودل-سنگینی معده

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن
دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند

بار سرکه- ترش ابرو

رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

جا نیاوردن-کسی را نشناختن

پِر پِر آمدن-به لرزه افتادن

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

 

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

خوشایند-مطبوع-پسندیده
دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

 

آهو چشم-معشوق-شاهد

آبکی-بی‌ارزش-از روی بی‌علاقگی

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

زن آمدن-دشنامی در مقام تحقیر و ریشخند

تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن
دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

دو جین-دوازده تا

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

 

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

چهل منار-تخت جمشید

حمله ور شدن-یورش بردن

 

 
زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه
دست از سر کچل کسی بر نداشتن-کسی را به حال خود نگذاشتن