فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت پانزدهم

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن
دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن

بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

زحمت کشیدن-کار کردن

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

دور از شما ب-لانسبت

خانه خمیر-نگا. خانه خراب

احوال گرفتن-جویای حال شدن
خانه یکی-صمیمی و یکدل

حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن
پر و بال-امکان-فرصت

بار زدن-پر کردن وسیله ی نقلیه از بار-حمل کردن بار

 

از کیسه خوردن-از جیب خوردن

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ

 
آلت فعل(وسیله‌ی انجام کار)

اکبیری(زشت، بی‌ریخت)

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست
تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

چروکیدن-چین دار شدن

 
دود-دخانیات-مواد مخدر

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

تاب دادن-سرخ کردن در روغن-پیچیدن-خم کردن

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز
بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا
 

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

خود را خوردن-رنج بردن

دخیل-پناه برده-توسل جسته به
خط یازده سوار شدن-پیاده رفتن

خواربار-ارزاق-خوراک

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی
اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)
چسی درکن-آدم پر مدعا

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

 
زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

احتیاطی-نجس-ناپاک

چارقد-روسری زنانه

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

 
خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

رو آب انداختن-فاش کردن-آشکار کردن

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

خجالت زده شدن-شرمسار شدن-شرمنده شدن

اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

افسار پاره کردن-سرپیچی کردن-یاغی شدن

خاله وارَس-آدم فضول

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

پشک انداختن-قرعه کشیدن

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

 

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

بغداد آباد-شکم سیر

دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

 

زبان زرگری-زبانی قراردادی که گروهی در میان خود بدان سخن گویند و دیگران آن را نفهمند

اجابت کردن معده-قضای حاجت

آبشان از یک جوی نرفتن(همداستان شدنشان ممکن نبودن، با هم نساختن)

راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن

 

 

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

دو جین-دوازده تا

آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

پا به فرار گذاشتن-گریختن

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه
پا بَد-بد قدم

اطفال باغ-گل‌های تازه

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

 
خودرو-آن چه بی اسب رود

جامهر گذاشتن-مهری که به نشانه ی مشغول بودن در جایی بگذارند

پُر توپ-خشمگین

چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

چشم انداز-منظره

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

الانه(همین حالا، هم اکنون)

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی
جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن
ابزارفروشی-فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی
آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

دهان به دهان گذاشتن-دهان به دهان شدن

 

آب نخوردن-درنگ نکردن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

ته خوار-بچه باز
دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

آتشِ بسته(طلا)

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

جمع و جور-منظم و مرتب

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

خورده برده-ملاخظه و پروا

اجل‌برگشته-کسی که مرگ به‌سراغش آمده

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن
 

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

چُل-آلت مرد

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

اجاق(دودمان)

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

 

افسارگسیخته(سرکش)

دود چراغ خوردن-زحمت کشیدن-تحمل رنج کردن-استخوان خرد کردن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

دو دل-مردد-بی تصمیم
باد گلو زدن-آروغ زدن

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)

اَتَر زدن(فال بد زدن)

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

باب طبع-موافق میل-مطابق سلیقه
پیش بردن-کاری را به انجام رسانیدن

آش آلو شدن-خجالت‌زده شدن-سکه‌ی یک‌پول شدن-کنفت شدن

داش-لوطی-مشدی

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

 
دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن
حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

دزد و دغل-نادرست و مکار

تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

پینه زده-وصله کرده

التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

 
 

زاچ-زائو

در نتیجه-سرانجام-عاقبت

خود را خوردن-رنج بردن

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش
تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند
دق کردن-از غصه مردن

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

چنگ انداختن-چنگ زدن

چَکه-شوخ و بذله گو

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی
آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن
 

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

انسان بودن-شریف و درست بودن

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

 

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

بیخ خِر-بیخ گلو

آتشِ بسته(طلا)

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

 

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

 

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

پدر آمرزیده-دعا یا خطابی برای آمرزیده شدن پدر کسی-پدرت

آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)

چپری آمدن-زود آمدن

 

بوی الرحمان کسی بلند شدن-نزدیک به مرگ شدن-مردن

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

راستکی-واقعی

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

 

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن
ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

چس دماغ-پر افاده-پر ادعا

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن
خارج از حد-بیش از اندازه

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

 

 

زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن
چاچول باز-حقه باز-شیاد
چِخ کردن-راندن سگ

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

زُل-خیره

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

 

آک‌بند-نو واستفاده‌نشده-هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده-دست اول

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

تند نویسی-سریع نویسی

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند
آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)
خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است
چرند-حرف پوچ و بی معنی
دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن
خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان

دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن

پزا-زود پخت شونده
 

چار ستون بدن-استخوان بندی-اسکلت بدن

از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت
خام عقلی-حماقت-دیوانگی

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست
ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

استخوان‌بندی(درست کردن انگاره و طرح)

 

به آخر خط رسیدن-به پایان کار

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن
بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن
حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

پس افتاده-بچه ی کسی

پر بدک-خیلی بد

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی

خواهر خوانده-دوست صمیمی

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

این کلاه آن کلاه کردن-قرضی را با قرض دیگری پرداختن-از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن-کلاه تقی را سر نقی گذاشتن

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

خر داغ کردن-ناامید شدن-ناکام شدن

 

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)
دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)
تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)
جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور
خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی
پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک
بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب
رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند
جیک زدن-اعتراض کردن-صدا در آوردن
 

زرت و زورت-زرت و پرت

جز زدن-ناله و زاری کردن

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

پیر شَوی-عمرت دراز باد

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن

 

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)
تزریقات چی-کسی که کارش تزریق آمپول است
خاک به سری-همبستری زن با شوهر

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

از سر نو(دوباره)

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد
روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

در چاه افتادن-فریب خوردن

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

 

 

رضایت نامه-نوشته ی حاکی از رضایت
خلاص-تمام شد-مُرد

زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن