مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 413

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده
چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن
تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

 
پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن
خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

دم کار گرفتن-به کار واداشتن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

دستگیره ی خطر-وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن
چشمه چشمه-سوراخ سوراخ-مشبک

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

باد خوردن-هوا خوردن

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

 

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

چس خوری-خست-بخل

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن
بغض کردن-متاثر و غمگین شدن و به خود فرو رفتن

احتیاطی-نجس-ناپاک

انگشت در سوراخ مار کردن(دانسته خود را هلاک کردن)

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

الو(شعله‌ی آتش، در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم))

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

 

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

 
چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

باد گرفتن-مغرور شدن

خرده خر-کسی که آذوقه ی خانه را روز به روز می خرد نه یکجا

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

 

 
به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب
 

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن

اسب چوبین-تابوت

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

 
پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

تنگ کسی گرفتن-احتیاج فوری به قضای حاجت داشتن

 

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی
آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)
دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

پوشک-کهنه ی بچه

 

چاچول-حقه باز-شارلاتان

 

امروزه روز(این روزها، در این دوره و زمانه)

پر مدعا- پر ادعا

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن
اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)
خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن
چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی
به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

 

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن
رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

جِر-اوقات تلخی-لج

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده

 

چار دستی-قمار چهار نفری

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

 

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

آتش‌بیار معرکه-فتنه‌انگیز میان دو دشمن

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

تو دوزی-دوختن از درون

چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن

خر-نفهم و کودن-بزرگ-زیاد

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی
زپرتو-ضعیف-بی دوام
خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند
زیر قول خود ردن-به گفته ی خود عمل نکردن-عهد خود را شکستن

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن
جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن

چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

 

درز را آب دادن-از راه به در شدن

چانه لغی-راز داری نکردن

چروک-چین و شکن

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

 

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

خالو-دایی-کلمه برای خطاب در جنوب ایران

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

 

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

رد دادن-به غفلت کسی یا چیزی را از زیر دست رد کردن-صرف نظر کردن

 

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن
خرکار-پرکار

رخصت خواستن-اجازه خواستن
ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

دندان-گاز

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک

 

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده
روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

داغان-از هم پاشیده-پریشان

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

 

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

 

 
دو آمدن-دور برداشتن-شاخ و شانه کشیدن-قیافه گرفتن

دله-ظرف حلبی

دیر چسب-دیر آشنا

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

باب-مرسوم-معمول

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

به هر حال-در هر حال-در هر صورت
پس کشیدن-به عقب کشیدن

 

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

خار چشم کسی بودن-مایه ی عذاب کسی بودن

چاره ساز-خداوند

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

دور برداشتن-گرم شدن-مبالغه کردن-کش دادن-عصبانی شدن

زُل-خیره

ته نشست-رسوب

دوبل-دو برابر

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا
چراغانی کردن-جشن گرفتن

 

پشتک-پرش از پشت

 

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند
تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن

 

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

جور به جور-نگا. جوراجور

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

 

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

پشت چشم سنگین شدن-چیره شدن خواب

خنده ی قبا سوختگی-خنده ای که برای پنهان کردن خشم و کینه می کنند

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

 

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

پسله-جای پنهان-در نهان

جارچی گری کردن-دهن لقی کردن-خبری را منتشر کردن

حاشیه دار-کناره دار

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

چرخ گوشت-چرخ گوشت خرد کنی

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی
 

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن
زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

بی سر و پا-پست-فرومایه
پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

از بیخ گوش کسی گذشتن-در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن

 

 

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن

اختر شمردن-شب‌بیداری
 

دست باف-بافته با دست

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

خبرکش-سخن چین

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
خدا داده-دیم کاری

خر آوردن-بدبخت شدن

 

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

پینه کردن- پینه بستن

خلق الله-مردم

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

 

تو به تو-گوناگون-لا به لا

چشم کردن-چشم زدن

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

آمدن-آغاز به کاری کردن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند
چشم بندی-شعبده بازی-تر دستی
ترید- تلیت

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

دسته پل-الک دولک
جیره بندی-سهم بندی
آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)
ترش کردن-عصبانی شدن

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

پیشانی-بخت و اقبال-طالع

 

روخوانی-از روی کتاب و نوشته خواندن

پرند-حرف بی هوده
خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

 

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن

از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن

دست فروشی-شغل دست فروش

خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند

 

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

پای کسی جایی بند نبودن-هیچ اعتباری نداشتن

 

تر دماغ-سرحال-شنگول

 
چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود
بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی
باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

بار سرکه- ترش ابرو

پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

پیشت-آوازی برای راندن گربه

زهره ترک شدن-زهره آب شدن

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار
ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

زبانی-شفاهی

پینه کردن- پینه بستن

ژوری-هیئت داوران

افتادگی-پریشانی-احتیاج

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

خشکه پلو-کته

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

ته نشین-رسوب کرده

جزاندن-آزار و اذیت کردن

بی چیز-تهی دست-فقیر

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

زنگ زدن-ترکیب شدن آهن با اکسیژن هوا-فرسوده شدن-بی مصرف شدن

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل
رفتن گوش-ناراحت شدن گوش از سر و صدا

آب نخوردن-درنگ نکردن

آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

دزدیده-دزدکی

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب
الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

رج کردن-رج بستن

خرج راه-هزینه ی سفر

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن
انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن
چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

 

چین چین-پر از چین

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

آینه‌ی دست(تیغ و خنجر)

دسته اش را در کردن-تصفیه حساب کردن-جبران کردن کاری

 

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

دق کردن-از غصه مردن

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)
جد و آباد درآوردن و گفتن-دشنام دادن-ناسزا گفتن
دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

بغداد آباد-شکم سیر

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

اهل بیت-اهل خانه-خانواده

چانه لغ-نگا. چانه شل

ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن

اُرد کسی را خواندن(به حرف کسی گوش کردن، اهمیت دادن)

آشی شدن(سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان)