برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 145

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن
چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

دلچرک-ناخوشایند-دارای اکراه
جرواجر کردن-پاره پاره کردن

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

چشم بندی-شعبده بازی-تر دستی
جود-یهودی-حهود

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن

دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

 

 

 

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

دستمال ابریشمی-چاپلوسی-تملق

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن
تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

حکیم جواب کرده-یتیم
خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام
دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

تو دماغی-صدایی که بخشی از آن از بینی برآید

رو به راه-آماده-مهیا-منظم

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

 

خاکروبه-زباله-آشغال

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی
درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

 

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

بز دل-ترسو
روز مبادا-روز سختی و پریشانی

(نزد کسبه) نخستین فروش بامداد
دیگ به سر-لو لو

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

جَخت-متضاد صبر

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها
اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن
زبان کوچکه-زبان کوچک

 

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم
چینی بند-چینی بند زن

 

تخته زدن-پنبه زدن

دله دزد-آفتابه دزد-دزدی که به چیزهای کم ارزش قانع است

از دست دادن(گم کردن)

به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

خرکچی-چارپادار

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

ریشه دار-با سابقه-قابل اطمینان-محکم

 

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه

تر دماغ-سرحال-شنگول

جا افتادن-سر جای خود آمدن

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

دیر چسب-دیر آشنا

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

جدا جدا-یکی یکی-جداگانه

پاچه لیز شدن-از راه پیمایی خسته شدن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن
در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

تعطیل بردار-تعطیل شدنی

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

 

از سیر تا پیاز(همه چیز، با همه‌ی جزئیات)

دست و پا شکسته-ناقص-ناتمام

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار
پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

دور زدن-چرخیدن و تغییر جهت دادن

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن
جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

دیر چسب-دیر آشنا

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن
آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)
از روی شکم‌سیری-از سر بی‌مسئولیتی-بدون تعمق

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

 

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر
جَفت-چوب بست انگور

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

خط خطی-درهم-خراب-متشنج-با خطوط زیاد روی آن ناخوانا شده

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

بال بال زدن-بی قراری کردن-دل واپس بودن

خر گردن-گردن کلفت-بی عار

 

جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند

این کلاه آن کلاه کردن(قرضی را با قرض دیگری پرداختن، از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن، کلاه تقی را سر نقی گذاشتن)

خدا به دور-پناه بر خدا

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن
روی حرف کسی حرف نزدن-با حرف کسی مخالفت نکردن
چرک و خون-چرک آلوده به خون

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

رنگ شدن-گول خوردن

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

زبان درازی-گستاخی در سخن گفتن-عمل آدم زبان دراز

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

راپرت-گزارش-خبر

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

با دست و پا-آدم زرنگ

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن
اخلاق سگی(تندخویی بیش از اندازه، ناسازگاری با همه)

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

ریسک کردن-به کاری خطرناک دست زدن

 

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

پا پتی-پا برهنه

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع
تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند
به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن
بَر و رو-قد و قامت-چهره

به حرف کشیدن- به حرف آوردن کسی

آشی بودن زندگی-نامساعد بودن حال و احوال

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

 
اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

 

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

جود-یهودی-حهود

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

چوب بندی-داربست

 

تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن

چروکیدن-چین دار شدن
 

دَم نقد-آماده-حاضر

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن
خاله خرسه-دوست نادان
راسته بازار-بازار راست و مستقیم

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی
چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف

 
جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

دعوت نامه-نامه یا کارتی با درخواست شرکت در یک مجلس یا مراسم-اعلام آمادگی برای پذیرش مهمان در یک کشور دیگر

از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

 

حق شناسی-سپاس گزاری
چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

دقیانوس-نام یکی از پادشاهان سامی که اصحاب کهف را تعقیب می کرد-گذشته ی بسیار دور

دُم لابه-چاپلوسی-تملق
پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن
تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن
اکبیری-زشت-بی‌ریخت

آش همان آش و کاسه همان کاسه(چیزی تغییر نکرده)
خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)

 

 
دوا-واجبی-مشروبات الکلی

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

دعوت نامه-نامه یا کارتی با درخواست شرکت در یک مجلس یا مراسم-اعلام آمادگی برای پذیرش مهمان در یک کشور دیگر

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی
آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

خل و ول-دیوانه-ساده لوح

خودداری-امتناع-خویشتن داری-شکیبایی

 

پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

جا در جا-فورن-جا به جا

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن
تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

 

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

د ِ-زود باش!

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

 

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

چرسی-آدم معتاد-افیونی

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

دول-آلت مردی به زبان کودکان

 

درد دل-غم و اندوه درونی

رو زیاد کردن-پر رو شدن-توقع زیادی داشتن

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

خیکی-آدم چاق و فربه

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا
دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن

ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

جایی که عرب نی انداخت-جایی پرت که در آن جا خبری از کسی نمی آید

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

 

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

چو افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

دستگیره-وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره-کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

ته دار-پایه دار

چاره-درمان

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

 

چوب زدن-با چوب تنبیه کردن

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس
 

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

دو شاخه-چوب دو شاخه ی درخت که کودکان از آن تیرکمان می سازند-رابط میان وسیله ی برقی و پریز برق

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

 

خرجی-پول لازم برای گذران روز

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

 

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی
زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

خوش مشرب-خوش معاشرت-اهل گفت و گو

رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

دست و پا-توانایی-عُرضه

 

 

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در
دامنگیر کسی بودن-کسی را گرفتار کردن

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

ترتیب اثر دادن-به حساب آوردن-اهمیت دادن

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن
خش-صدای گرفته-خراش
راسته بازار-بازار راست و مستقیم
حرف شنو-سر به را-مطیع

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

 

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

 

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

 
چفت کردن دهان-خاموش شدن-رازداری کردن
 

با هم شیر و شکر بودن-نهایت دوستی با هم داشتن

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

جاری-زن برادر شوهر

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

حیدری و نعمتی-گروه های دشمن هم
جی جی باجی-صمیمیت بسیار زیاد ولی غیر واقعی

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

چش-چشم

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

تخم شر-مردم آزار- شرور

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)
خیز-ورم-آماس

از قدیم ندیم‌ها-از گذشته‌های دور

 

برزخ شدن-ناراحت شدن

خرج راه-هزینه ی سفر

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

باد به پشت کسی خوردن-بر اثر بیکاری تنبل و تن پرور شدن

ادرار کوچک(شاش)

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن