مجموعه کاملی از کلمات و اصطلاحات خودمانی، عامیانه ایرانی قسمت 55

دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

از زیر بته عمل آمدن(خانواده و اصل و نسبی نداشتن)

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

 
درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد
بُل-چیز مفت-موقع مناسب-بهانه

خشک شدن شیر کسی-به کسی که زیاد حرص می خورد و جوش می زند می گویند

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

چرت بردن کسی را-غالب شدن حالت خواب بر کسی

چهار چوب-محدوده-قاب
ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن
 

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

خدا کند-ای کاش

حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن

 

بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)
تک و توک-به ندرت-کمی

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

دهن دره-خمیازه
دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند
دیالله-زود باش دیگه !

 

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است
آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)

دَمَر-دراز کشیده روی سینه و شکم

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی
از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

بد قماش-بد جنس-خبیث
پرت کردن-چیزی را با شدت دور انداختن
خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

رشوه خوار-کسی که برای انجام کاری ناروا دستمزد دریافت می کند

بی چیز-تهی دست-فقیر

پا به پا شدن-تردید داشتن
آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

 

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن
راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن

 

پل زدن-در کار کسی مانع ایجاد کردن-رابطه ی دو کس را به هم زدن-روز میان دو تعطیل را تعطیل کردن

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

آلاخون (و) والاخون(دربه‌در، سرگردان، آواره)

دست کردن-دست فرو بردن

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

 

از جلوی کسی در آمدن(در برابر کسی مقاومت کردن)

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد
باب طبع-موافق میل-مطابق سلیقه

دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن
اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

 
بساز و بفروش-ساختن خانه ی بدون استحکام به قصد فروش

دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

جا-رختخواب-بستر

جفنگیات-سخنان یاوه

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

زدن به تور-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

 

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

 

روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن

دست کشیدن از کار-کار را تعطیل کردن

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

 

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

دو دو زدن-تکان تکان خوردن

پیش کنار-بیضه-خایه

حنز پنزر-نگا. خرت و پرت

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

به رگ غیرت کسی بر خوردن-سخن یا عملی بر کسی ناگوار آمدن

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

کسی را اذیت و آزار کردن

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

 

 
 

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

جیره بندی-سهم بندی

 

ریشو-دارای ریش بلند
دبه کردن-دبه در آوردن
پُرتابل-قابل حمل

 

داد و هوار-داد و فریاد

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

جفتک زدن-نگا. جفتک انداختن

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

 

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

 

پر افاده-متکبر-مغرور

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

دلچرک-ناخوشایند-دارای اکراه

آب شیراز-شراب

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد
خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

چه غلط ها !-چه فضولی ها !
به دستبوس کسی رفتن-به خدمت کسی رفتن-شرفیاب شدن

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

خِر-حنجره-گلو
الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

 

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

اسباب زحمت-کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود

 

دله دزد-آفتابه دزد-دزدی که به چیزهای کم ارزش قانع است

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده
حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

پر و بال-امکان-فرصت

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

ز ِله-ستوه-عجز

آب بستن در چیزی-آبکی و رقیق کردن

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.
چُل کلید-جام درویشان
به چشم-اطاعت می شود

چیلک دان کسی را تکاندن-کسی را وادار با افشای رازش کردن

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

 

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

 

 
در رفتن از جا-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

زیر آبی-زیرآبکی

 

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

خنکای صبح-سحرگاه

رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

خیر مقدم-خوش آمد

 

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

با خدا-خداشناس-مومن

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

 

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

رد خور-رد شدنی-سزاوار ترک کردن

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

این دو کله‌دار-خورشید و ماه

 

رده-حرف زشت یا نامربوط

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن
پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

روی حرف کسی حرف نزدن-با حرف کسی مخالفت نکردن

تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

زاهرو-دالان-سرسرا

دوستی خاله خرسه-دوستی از روی نادانی که موجب زیان شود

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن
جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

 

 

پیش کردن-راندن به جلو

خال-نقطه ی سیاه-لکه

جاهل-جوان-نادان
چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

تار-از محلی راندن

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

رشوه گیر-رشوه خوار

 

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن
بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

بی سیرت-بی آبرو
چروکیده-چین دار شده-ناصاف

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

دوبل-دو برابر
جامه شور-رختشوی

خرس-چاق و درشت-تنومند

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

از سر نو-دوباره

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد
تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

چروک انداختن-چین انداختن

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ
زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

آب آتش زده-اشک

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان
خاک برگ-برگ خشک خرد شده
اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

 
خالی خالی-بدون چیز دیگری

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

به خدا سپردن-برای کسی آرزوی امنیت در پناه خدا کردن

 

پروار-فربه-چاق

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور
اما توی کار آوردن-شک و تردید درست کردن-اشکال‌تراشی کردن

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

 

بی اشتها-بی میل به غذا

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

آش کشک خاله(کار ناگزیر، تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد)
تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

با هم شیر و شکر بودن-نهایت دوستی با هم داشتن
چهار دیواری کسی نشست کردن-بدبخت شدن-از کار و زندگی ساقط شدن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

آب آتش زده-اشک

بد اخم-عبوس و ترشرو

دندان گِرد-طمع کار-آزمند-گران فروش

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

چپری آمدن-زود آمدن

 
از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن
از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

از جگر گذشتن(نامردی کردن)

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

 

خواب و خوراک-خورد و خواب

بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار

پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن
اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

دو رو-لباسی که از هر دو طرف می توان آن را پوشید-آدم غیر صمیمی و فرصت طلب

پیسی-بد رفتاری-آزار

بختک-کابوسی به شکل هیکل که در خواب بر سینه ی شخص نشسته و مانع تنفس آزاد او می شود
ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

 

اخت بودن-سازگار و هماهنگ بودن-مانوس بودن

چموش-سرکش-یکدنده

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

چهار چشمی پاییدن-با دقت مواظب بودن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

خیز گرفتن-آماده ی حمله شدن-در نظر گرفتن مسافتی برای اطمینان از رسیدن به مقصد

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

 

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده